Analiz
TARİH ARAŞTIRMACISI
Gönüllere Düşen Ateş
Bir savaş tarihi stratejisti uluslararası diplomasinin aktörlerini ve bu sürecin gelişim aşamalarını şöyle anlatır;
“…Uluslararası diplomasi, kabusa dönen bir satranç türüdür… Göz gözü görmeyen bir siste oynanır, taşlar sürekli biçim değiştirir ya da kaybolup gider. Oyuncular esrarengiz bir biçimde kendilerini dönüştürür, hamlelerin ortasında kurallar birdenbire değişir ve kazananın ne alacağından kimse emin olamaz. Ama yine de bu cesaretleri kırmamalı. Diplomasi tarihini bu kadar tahrik edici bir konu haline getiren, bu sürekli dalgalanmalar, sonsuz olasılıklardır. Birçok olası çözümün varlığı ve bu çözümlere ulaşacak sayısız yolun olması, ona özel bir heyecan getirir.[1]”
( [1] G.D. Clayton, İngiltere ve Doğu Sorunu, Londra Üniversitesi, Londra, 1974, s, 246-247 )
Birinci Dünya Savaşı hakkında herkes, yani tarihçi olmak iddiasındaki herkes doğru ya da yanlış bir şeyler söyler. Bunların ne kadarının doğru, ne kadarının yanlış olduğunu burada anlatacak değilim. Zira, bu yazı tenkit ya da takdir için yazılmadı. Sadece bu savaşın blok ve grup ayrımı yapmaksızın katılımcı tüm ülkelere olan maliyetini ve kayıp listesini vermek için yazıldı. Dilerseniz önce bu savaşa biz nasıl girdik? Hangi kumpasları kimler oynadı önce onlara bir göz atalım.
İttihat ve Terakki Partisi’nin ileri gelenleri tarafından kapalı kapılar ardında yürütülen gizli pazarlıklar neticesinde Osmanlı İmparatorluğu her türlü istatistik ve gizli istihbarat raporlarına rağmen Almanya’nın başını çektiği “İttifak Devletleri” kanadından Birinci Dünya Savaşına dahil oldu ve imparatorluğun her köşesinde cepheler açarak çok hızlı bir şekilde Almanya’nın omzunda bulunan cephe yükünü paylaştı. Kendi ülkesini savunmayı bırakın müttefikleri olan Bulgaristan, Avusturya ve Almanya’nın çarpıştığı cephelere de yardım olsun diye Makedonya, Galiçya ve Romanya cephelerine savaşsınlar ve ölsünler diye asker gönderildi.
1918’in sonlarına gelindiğinde ise, İngiltere’nin önderliğindeki “İtilaf Devleri”ne mağlup olmuş ve 1918 Ekim’inde memleketin her santimini işgale açık hale getiren Mondros Mütarekesini imzalamak zorunda kalmıştı. Bu antlaşma sonrasında düşman devletler kendi aralarında gizli görüşmeler yapmışlar ve Osmanlı coğrafyasını kafalarında paylaşmışlardı.
Osmanlı İmparatorluğu’nun bir takım kumpaslar neticesinde dâhil olduğu Birinci Dünya Savaşı, İstatistikî verilere bakılacak olursa tam anlamıyla can ve mal kıyımıdır. İki grup da ellerinden gelenin fazlasını ortaya koymuşlar ve zayiat anlamında inanılmaz rakamlara ulaşmışlardır. İngiltere’nin ‘bir buçuk yılda biter’ diye planladığı ve ona göre de askeri-levazım hazırlığı yaptığı bu savaş, Osmanlı’nın Almanya safında savaşa dâhil olmasıyla bütün planları alt üst etmiştir. Birinci Dünya Savaşı’na katılan ülkelerin genel askeri güçleri ve zayiatlarını gösteren tablolar şöyledir:
[1] G.D. Clayton, İngiltere ve Doğu Sorunu, Londra Üniversitesi, Londra, 1974, s, 246-247
Osmanlı İmparatorluğu’nun bir takım kumpaslar neticesinde dâhil olduğu Birinci Dünya Savaşı, İstatistikî verilere bakılacak olursa tam anlamıyla can ve mal kıyımıdır. İki grup da ellerinden gelenin fazlasını ortaya koymuşlar ve zayiat anlamında inanılmaz rakamlara ulaşmışlardır. İngiltere’nin ‘bir buçuk yılda biter’ diye planladığı ve ona göre de askeri-levazım hazırlığı yaptığı bu savaş, Osmanlı’nın Almanya safında savaşa dâhil olmasıyla bütün planları alt üst etmiştir. Birinci Dünya Savaşı’na katılan ülkelerin genel askeri güçleri ve zayiatlarını gösteren tablolar şöyledir:
Orduların Büyüklükleri
İTİLAF DEVLETLERİN “OSMANLI’YA DÜŞMAN DEVLETLER” ORDU BÜYÜKLÜKLERİ;
| Ülkeler | Silah altındaki ve Yedek Kuvvetler Ağustos 1914 |
Silah altına alınan Toplam 1914-18 |
| Rusya | 5,971,000 | 12,000,000 |
| Fransa | 4,017,000 | 8,410,000 |
| İngiltere | 975,000 | 8,905,000 |
| İtalya | 1,251,000 | 5,615,000 |
| ABD | 200,000 | 4,355,000 |
| Japonya | 800,000 | 800,000 |
| Romanya | 290,000 | 750,000 |
| Sırbistan | 200,000 | 707,000 |
| Belçika | 117,000 | 267,000 |
| Yunanistan | 230,000 | 230,000 |
| Portekiz | 40,000 | 100,000 |
| Karadağ | 50,000 | 50,000 |
| Toplam | 14.141.000 | 42.189.000 |
İTTİFAK DEVLETLERİN OSMANLI İLE DOST OLAN ÜLKELERİN ORDU BÜYÜKLÜKLERİ: “Kişi”
Savaşın Başında Savaş Boyunca
| Almanya | 4,500,000 | 11,000,000 |
| Avusturya-Macaristan | 3,000,000 | 7,800,000 |
| Türkiye | 210,000 | 2,850,000 |
| Bulgaristan | 280,000 | 1,200,000 |
| TOPLAM | 7.990.000 | 22.850.000 |
Osmanlı Genel Kurmayının 1914 tarihinde savaşa soktuğu 210.000 asker, savaş esnasında yeni cephelerin açılması, topraklarımızın içinde olmamasına rağmen müttefikimiz Almanlar’a yardım etmek için Romanya’da bulunan “Galiçya” gibi muhtelif cephelere yapılan değişik zamanlardaki asker sevkiyatları ile 4 sene sonra bu sayı 2.850.000’e ulaşmıştır. Bu,1918 Türkiye’si için hayalleri ve imkânları çok zorlayan bir rakamdır.
Savaş Maliyetleri
OSMANLI’YA DÜŞMAN ÜLKELERE MALİYETİ “İtilaf Devletleri”
| Müttefikler | Miktar $ (1914-18) |
| ABD | 22,625,253,000 Dolar |
| İngiltere | 35,334,012,000 Dolar |
| Fransa | 24,265,583,000 Dolar |
| Rusya | 22,293,950,000 Dolar |
| İtalya | 12,413,998,000 Dolar |
| Belçika | 1,154,468,000 Dolar |
| Romanya | 1,600,000,000 Dolar |
| Japonya | 40,000,000 Dolar |
| Sırbistan | 399,400,000 Dolar |
| Yunanistan | 270,000,000 Dolar |
| Kanada | 1,665,576,000 Dolar |
| Avustralya | 1,423,208,000 Dolar |
| Yeni Zelanda | 378,750,000 Dolar |
| Hindistan | 601,279,000 Dolar |
| Güney Afrika | 300,000,000 Dolar |
| İngiliz Sömürgeleri | 125,000,000 Dolar |
| Diğerleri | 500,000,000 Dolar |
| TOPLAM | 125,690,477,000 Dolar |
OSMANLI İLE DOST OLAN ÜLKELERE OLAN MALİYETİ “İttifak Devletleri”
| Almanya | 37,775,000,000 |
| Avusturya-Macaristan | 20,622,960,000 |
| Türkiye | 1,430,000,000 |
| Bulgaristan | 815,200,000 |
| TOPLAM | 60,643,160,000 |
Savaş Gemisi Kayıpları
ÜLKE |
ZIRHLI |
Kruvazör |
Gambot |
Torpido bot |
Denizaltı |
Destroyer |
Toplam |
DÜŞMAN ÜLKELER 302 |
|||||||
Rusya |
4 |
2 |
1 |
0 |
14 |
22 |
43 |
Fransa |
4 |
5 |
2 |
8 |
12 |
11 |
41 |
İngiltere |
13 |
25 |
7 |
11 |
54 |
64 |
174 |
İtalya |
3 |
3 |
1 |
6 |
8 |
8 |
29 |
ABD |
0 |
3 |
1 |
0 |
1 |
2 |
7 |
Japonya |
1 |
4 |
0 |
1 |
0 |
2 |
8 |
DOST ÜLKELER 374 |
|||||||
Almanya |
1 |
7 |
8 |
55 |
200 |
68 |
339 |
Avusturya- Macaristan |
3 |
2 |
0 |
4 |
7 |
4 |
20 |
Osmanlı Devleti |
1 |
2 |
4 |
5 |
0 |
3 |
15 |
Yukarıdaki tabloda belirtiliği üzere, Almanya’ya, ya da İngiltere’ye nispetle Osmanlı İmparatorluğu’nun kaybı çok daha azdır. Fakat şu unutulmaması gereken bir hadisedir ki; İngiltere son yüz yıldır çok ciddî manâda sömürgeci bir dış politika izlemiş ve son elli yıldır da Almanya tam anlamda sömürgeci bir devlet olmuşken Osmanlı’nın böyle sömürgelerinden gelen bir gelir kaynağı yoktu. Hatta Osmanlı, tarih sahnesinde bulunduğu 600 senenin hiçbir anında hiçbir ülkeyi batılı adamın anladığı gibi sömürmemiştir. Dolayısıyla, iktisadî anlamda Osmanlı’nın 15 gemisi, İngiltere’nin 174 gemisinden daha değerlidir.
Zayiatlar
| Ülkeler | Toplam Asker Sayısı | Ölü | Yaralı | Esir ve Kayıp | Toplam Zayiat | Zayiat Yüzdesi |
| DÜŞMAN ÜLKELER
|
||||||
|
Rusya |
12,000,000 | 1,700,000 | 4,950,000 | 2,500,000 | 9,150,000 | 76.3 |
|
Fransa |
8,410,000 | 1,357,800 | 4,266,000 | 537,000 | 6,160,800 | 76.3 |
| İngiltere
|
8,904,467 | 908,371 | 2,090,212 | 191,652 | 3,190,235 | 35.8 |
| İtalya
|
5,615,000 | 650,000 | 947,000 | 600,000 | 2,197,000 | 39.1 |
|
ABD |
4,355,000 | 126,000 | 234,300 | 4,500 | 364,800 | 8.2 |
|
Japonya |
800,000 | 300 | 907 | 3 | 1,210 | 0.2 |
|
Romanya |
750,000 | 335,706 | 120,000 | 80,000 | 535,706 | 71.4 |
|
Sırbistan |
707,343 | 45,000 | 133,148 | 152,958 | 331,106 | 46.8 |
|
Belçika |
267,000 | 13,716 | 44,686 | 34,659 | 93,061 | 34.9 |
|
Yunanistan |
230,000 | 5,000 | 21,000 | 1,000 | 17,000 | 11.7 |
|
Portekiz |
100,000 | 7,222 | 13,751 | 12,318 | 33,291 | 33.3 |
|
Karadağ |
50,000 | 3,000 | 10,000 | 7,000 | 20,000 | 40.0 |
|
Toplam |
42,188,810 | 5,152,115 | 12,831,004 | 4,121,090 | 22,104,209 | 52.3 |
|
DOST ÜLKELER
|
||||||
|
Almanya |
11,000,000 | 1,773,7000 | 4,216,058 | 1,152,800 | 7,142,558 | 64.9 |
|
Avusturya- |
7,800,000 | 1,200,000 | 3,620,000 | 2,200,000 | 7,020,000 | 90.0 |
|
Türkiye |
2,850,000 | 325,000 | 400,000 | 250,000 | 975,000 | 34.2 |
|
Bulgaristan |
1,200,000 | 87,500 | 152,390 | 27,029 | 266,919 | 22.2 |
| Toplam
|
22,850,000 | 3,386,200 | 8,388,448 | 3,629,829 | 15,404,477 | 67.4 |
|
GenelToplam |
65,038,810 | 8,538,315 | 21,219,452 | 7,750,919 | 37,508,686 | 57.6 |
Yukarıdaki tablolara bakılacak olursa, Lord Curzon’un Londra Konferansı’nda Türk heyetine çıkışarak;
“…Savaş sizin yüzünüzden uzadı. Eğer siz olmasaydınız 1-1,5 yıl sürecekti. Fakat siz girdiniz, 4 sene sürdü ve normalden çok fazla zayiat verdik. Bunun tek sorumlusu sizsiniz.” biçimindeki isterik çıkışı anlamlı…[1]
Bu rakamlar İngiltere için korkunçtur ve tüm hırsını, savaşa girmesiyle beraber dengeleri sarsan Osmanlı’dan çıkartacaktır. Çok fena diş bilemektedir. Birinci Dünya Savaşı’na, Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’ın oluşturduğu “İttifak” saflarında giren Osmanlı İmparatorluğu, Kafkas cephesinde Ruslarla, Süveyş ve Irak cephelerinde, İngilizlerle yaptığı muharebelerde istediği başarıyı elde edememiş, ancak Çanakkale cephesinde kazandığı başarı ile İstanbul’un işgalini ve devletin ani çöküşünü önleyebilmişti.
Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa, (ki tam anlamıyla memleketin diktatörü durumundaydı) Ortada acil hiçbir zorunluluk ve gerek yokken doğu sınırlarımızda Rus Ordusuna karşı saldırıya geçmiş, Sarıkamış’ta görülmedik bir bozguna uğramış, 90.000 kişiden meydana gelen Osmanlı ordusunun 26.000’ini düşmana ve korkunç kışa kırdırmıştı.Bu büyük ordudan sağ dönenlerin sayısı savaş zaiyatı ve kaybolanların dışında 40.000’e zor ulaşmıştır.
Bunun yanı sıra memlekette şiddetli bir sansür olduğu için bu acıklı bozgun o zaman memlekette ve hatta müttefikimiz Almanlara karşı bile son derece basit bir başarısızlık gibi gösterilmiştir. Biz kendi topraklarımızı savunmaya bile yetmezken Enver Paşa, yine o kendi başına buyrukluğu ile en seçkin askerlerimizi Galiçya (Romanya) ve Makedonya’ya yollamış bu arada İran’a tam teçhizatlı bir kolordu sevk etmişti. Enver Paşa’nın ekibinde bulunan ve kumandanlık, daha doğrusu bir çeşit bölge diktatörlüğü ile Suriye’ye giden Bahriye Nazırı Cemal Paşa ise suçlu ya da suçsuz Suriye ileri gelenlerini ve Emir Abdülkadir’in torununu asmak suretiyle bölge Araplarını bizden büsbütün soğuttu, kine ve nefrete bulamıştır.[2]
İşte savaşın maliyeti her iki taraf için ve her ülke için böylesine vahim neticelere ulaşmıştı. Bu sadece işi maddi boyutu. Yüz binlerce eve düşen ölüm acısını, ayrılık acısını varın siz düşünün…
[1] Ahmet Anapalı, Kurtuluşun Faturasını Ödeyen Adam, Profil Yayınevi, İkinci Baskı, İstanbul, 2017, s.68
[2] Lütfi Simavi, Osmanlı Sarayının Son Günleri, Hürriyet Yayınevi, birinci Baskı, İstanbul, Sf ;344
Birinci Dünya Savaşı’na her türlü uyarıya rağmen Almaların safında katılan Enver Paşa, Şehzade Ömer Faruk Efendi ile beraber
Büyük Taarruz öncesinde Osmanlı Ordusu’nun bir kısmı
Doğu Cephesi kahramanı Kazım Karabekir tarafından babaları cephede şehit olmuş yetimlerden oluşturduğuyetimler ordusu. Resmin altındaşu yazmaktadır; “ Şark Ordusunun şehid yavrularından bir gurup (Üç ay sonra)
Kudüs’ü savunan Osmanlı Topçu birliği